لکنت زبانلکنت زبان، یکی از مباحث مطرح در علوم تربیتی بوده و به معنای یک پدیده پیچیده روانی – حرکتی است که به‌طور موقت یا دائم در ادا و تلفظ کلمات و سیلاب‌ها به وجود می‌آید که به علت انقباض غیرعادی عضلانی، کلمه درست تلفظ نمی‌شود. در این مقاله بعد از تعریف علمی لکنت زبان به انواع و علل ایجاد و مراحل مختلف آن پرداخته و در نهایت روش‌های درمان این نقیصه بیان می‌شود. ۱ - تعریفلکنت زبان، یک پدیده پیچیده روانی – حرکتی است که به‌طور موقت یا دائم در ادا و تلفظ کلمات و سیلاب‌ها به وجود می‌آید که به علت انقباض غیرعادی عضلانی، کلمه درست تلفظ نمی‌شود. [۱]
کولایی‌نژاد، جمال‌الدین، روان‌شناسی آموزش خواندن، ص۹۱، تهران، دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۲، چاپ پنجم.
لکنت زبان، از مهمترین و متداول‌ترین انواع اختلالات تکلمی است و در سه مرحله سنی امکان بروز دارد: الف. ۲ تا ۴ سالگی: یعنی سن آغاز سخن گفتن، که به علت رشد سریع فرهنگ لغات، کودک دچار لکنت می‌شود. این اختلال در میان پسران، بیش از دختران شایع است به گونه‌ای که در بررسی‌ها و تحقیقات مختلف، نسبتی در حدود ۷۰% برای پسران و ۳۰% برای دختران به دست آمده است. [۲]
فریزر، ملکم، خود درمانگری در لکنت زبان، ص۱۴، ترجمه غلامعلی افروز، تهران، انتشارات اسلامی، ۱۳۷۶، چاپ سوم.
۲ - انواعبا توجه به عوارض و حالات مختلف لکنت، یعنی مدت زمان وقفه‌ها، فراوانی و توالی آنها، میزان قوت و فشار مربوط به تلفظ حروف و کلمات دو نوع لکنت وجود دارد: ۲.۱ - لکنت زبان انقباضیبه علت انقباض عضلات دهان، حلق، حنجره و تار آواها ایجاد می‌شود و فرد مبتلا به این نوع لکنت، دچار گیر و وقفه در ادای کلمه و تلفظ می‌شود و برای ادای کلمه شدیدا به خود فشار می‌آورد و پس از لحظاتی به‌طور ناگهانی کلمه را ادا می‌کند. این حالت بیشتر جنبه روانی دارد. ۲.۲ - لکنت زبان تشنجیدر این نوع، معمولا یک بخش (بخش اول) با تشنج تکرار می‌شود. مثلا کلمه مادر را چنین بیان می‌کند: م م م مادر. این نوع را غالبا ناشی از اختلال فیزیولوژیک عصبی – عضلانی می‌دانند. گاهی اوقات هر دو نوع لکنت در مبتلایان با هم دیده می‌شود. [۳]
میلانی‌فر، بهروز، روان‌شناسی کودکان و نوجوانان استثنایی، ص۳۴۴، تهران، قومس، ۱۳۷۴.
۳ - عللاز این جهت که لکنت، یک پدیده پیچیده روانی – حرکتی است، دلایل بروز لکنت در کودکان تاکنون به‌طور دقیق روشن نشده است، اما آنچه که تا حدودی مشخص است آن که، لکنت نمی‌تواند دارای یک علت باشد بلکه همواره معلول علل بدنی، عاطفی و اجتماعی یا ترکیب این عوامل است. بسیاری از مبتلایان، دچار بعضی از ناراحتی‌های عصبی و ناسازگاری‌های اجتماعی هستند، اما تشخیص اینکه آیا این‌گونه ناراحتی‌های روانی، علت لکنت زبان است یا لکنت، خود علت حالات و فشارهای روانی است، بسیار مشکل است. در بعضی از موارد ممکن است لکنت، حاصل نارسایی‌ها و اختلالات دستگاه عصبی باشد و در مواردی نیز از زمان کودکی بر اثر بعضی ناهنجاری‌های خفیف فیزیولوژیکی به وجود آید. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد مبتلایان به لکنت، به گونه‌ای در معرض فشارهای عاطفی – روانی قرار داشته یا عموما والدین مضطرب و عصبی داشته‌اند که مرتبا کودکان را به تلفظ صحیح کلمات وادار می‌کردند و این عوامل سبب اختلال در سیالی و روانی گفتار شده است. [۴]
فریزر، ملکم، خود درمانگری در لکنت زبان، ص۲۳، ترجمه غلامعلی افروز، تهران، انتشارات اسلامی، ۱۳۷۶، چاپ سوم.
۴ - مراحل مختلفلکنت زبان و ایجاد آن مراحل مختلفی دارد که به آنها اشاره می‌کنیم. ۴.۱ - لکنت پذیرفتهشدهدر این مرحله، کودک به دلیل سن کم و عدم آگاهی از اختلال و با وجود اینکه متوجه تکرار غیرطبیعی برخی کلمات می‌شود، اما ظاهرا نگران نیست و رنجی نمی‌برد و تلاشی هم برای رفع آن نمی‌کند. لکنت کودک در این مرحله همراه با اختلالات تنفسی و عوارض بیماری نیست و برنامه‌های گفتاردرمانی موثر است. ۴.۲ - لکنت پسراندهبهتدریج کودک، بزرگ شده و دامنه مکالمات وسیع‌تر می‌شود و به واسطه فشار از سوی والدین و همسالان، نسبت به اختلال خود عکس‌العمل نشان می‌دهد و علاقه شدیدی به تصحیح و بهبود تکلم خود دارد و همواره می‌کوشد با تحمل اضطراب و فشارهای روزافزون، بر لکنت خود فائق آید. از دیگر خصوصیات این مرحله، بروز حالات نامطلوب الحاقی است همچون: حرکات مختلف چهره، فشردگی عضلات پیشانی و صورت، انقباض عصبی دست‌ها و تکان دادن سر، که کودک در ابتدا این حرکات اضافی را برای پنهان کردن لکنت انجام می‌دهد ولی به‌تدریج این رفتارهای اضافی و زائد به صورت عادی درمی‌آید. ۴.۳ - لکنت پیچیده و شدیدبهتدریج لکنت، شدت می‌یابد و هرچه کودک بیشتر نسبت به موقعیت‌ها و کلمات از خود نگرانی و ترس نشان می‌دهد، لکنت او بیشتر می‌شود و هرچه لکنت بیشتر شود، ترس او نیز از شرایط، موقعیت‌ها، کلمات و اصوات افزایش می‌یابد. در واقع میان لکنت و نگرانی رابطه دوطرفه وجود دارد. به‌طور کلی شدت لکنت فرد بر اساس موقعیت‌های مختلف تغییر می‌کند، مثلا زمانی که می‌خواهد با تلفن صحبت کند لکنت شدت می‌یابد. دوران بلوغ نیز با تحولات فیزیولوژیکی عاطفی و اجتماعی، یکی از عوامل تاثیرگذار در شدت لکنت است. [۵]
فریزر، ملکم، خود درمانگری در لکنت زبان، ص۱۹۲، ترجمه غلامعلی افروز، تهران، انتشارات اسلامی، ۱۳۷۶، چاپ سوم.
۵ - روش‌های اصلاح و درمانبرای درمان لکنت زبان راه‌ها و روش‌های مختلفی وجود دارد که به بررسی این روش‌های درمان می‌پردازیم. ۵.۱ - زبانی یا تلفظیاین روش، توجه و تاکید بر روی اصلاح تلفظ و بازپروری ریتم تنفسی دارد. در این روش، تمرین‌هایی مربوط به رها ساختن عضلانی و جلوگیری از فشار بر روی کلمات صورت می‌گیرد و غالبا نتایج ثمربخشی دارد. ۵.۲ - رواندرمانیاین روش‌ها، به‌ویژه برای افرادی که دچار کشمکش‌های عاطفی و اختلالات روانی – عصبی هستند به‌کار می‌رود و برای کودکان در سنین پایین ثمربخش نیست. ۵.۳ - رفتاردرمانیبرخی از متخصصان بر این باورند که، علت اصلی لکنت زبان، رفتارهای نابهنجار و غلط افراد است. این روش، متداول و نسبتا جدید در برطرف کردن لکنت درصدد ایجاد تغییر و اصلاح رفتار است. در این روش، تلاش می‌شود با تغییر و اصلاح رفتار نامطلوب، زمینه کاهش یا رفع لکنت زبان کودک فراهم شود. ۶ - خوددرمانیاین روش که در واقع نوعی روش رفتاردرمانی است، بر این اساس استوار شده که فرد لکنتی، با انگیزه قوی و ایجاد تغییرات لازم در زمینه بازخوردها و نگرش‌ها نسبت به لکنت خود و با برنامه‌ای منظم و مشخص، به‌طور جدی تلاش می‌کند اختلالات گویایی خود را اصلاح کند. مدافعان این روش بر این باورند که لکنت، چیزی است که فرد انجام می‌دهد، پس می‌تواند در آنچه انجام می‌دهد تغییرات و اصلاحاتی ایجاد کند. این روش، بیشتر برای مبتلایان بزرگسال کاربرد دارد. به‌طور کلی، زمانی درمان موفقیت‌آمیز است که به اختلالات هیجانی و عاطفی و عواملی که سبب لکنت شده توجه شود. همکاری اعضای گروه روان‌شناسی، روان‌پزشکان، والدین، معلمان و تکلم درمانگر از نکات مهم در درمان لکنت زبان است. به‌طور کلی، هر روشی در جهت تنش‌زدایی و استقرار آرامش روانی – عضلانی و ایجاد نگرش و بازخورد مثبت و سازنده نسبت به لکنت و تقویت خودپنداری و اعتماد به نفس در فرد لکنتی سبب کاهش و یا برطرف شدن مشکل گویایی و لکنت فرد می‌شود. [۶]
فریزر، ملکم، خود درمانگری در لکنت زبان، ص۱۹۵، ترجمه غلامعلی افروز، تهران، انتشارات اسلامی، ۱۳۷۶، چاپ سوم.
۷ - پانویس
۸ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «لکنت زبان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۴/۱۶. رده‌های این صفحه : اختلالات جسمی | اختلالات حرکتی | اختلالات رشدی | اختلالات روانی | اختلالات مادرزادی | علوم تربیتی | کودکان استثنایی | مباحث روان‌شناسی | مشاوره و راهنمایی
|